بی‌شک بسیاری از ما با شنیدن صدای سازهای مختلف موسیقی، رویای نواختن آن را با خود مرور می‌کنیم. یادگیری موسیقی از با ارزش‌ترین فعالیت‌هایی است که شخصی بتواند در طول زندگی انجام دهد. فریدریش نیچه اندیشمند بزرگ می‌گوید: «زندگی بدون موسیقی اشتباهی بیش نیست». اما چه سازی یاد بگیریم. برای ورود به دنیای موسیقی، چگونه ساز موسیقی انتخاب کنیم؟
پاسخ این سوالات نیازمند کمی اطلاعات درباره انواع سازها و هم‌چنین میزان انگیزه و علاقه هنرجو است. نکته خوب این است که انتخاب‌های متعددی برای یادگیری موسیقی پیش رو دارید. انواع سازها در ایران یافت می‌شود . اساتید برجسته بسیاری این سازها را آموزش می‌دهند. پس برای آشنایی با انواع سازها و انتخاب بهترین ساز برای یادگیری با ما همراه شوید.
مطالبی که در این مقاله خواهید خواند:
بخش اول: سازهای غربی مناسب یادگیری
بخش دوم: معرفی بهترین سازهای ایرانی
در این مطلب سعی داریم نگاهی به انواع سازهای ایرانی و غربی داشته باشیم. اگرچه هزاران ساز مختلف در سراسر جهان وجود دارد. اما تمرکز ما بر محبوب‌ترین، ساده‌ترین و متداول‌ترین انواع سازها در ایران است. هم‌چنین تاثیر هریک از این سازها بر شخصیت نوازنده به اختصار بررسی شده است. با ما همراه باشید.
چه سازی یاد بگیریم؛ بخش اول: سازهای غربی
در بخش اول از این مطلب به معرفی بهترین سازهای موسیقی غربی خواهیم پرداخت. لازم به ذکر است همه این سازها در ایران موجود است. هم‌چنین آموزشگاه‌های موسیقی و اساتید بسیاری به آموزش آن می‌پردازند. پس با دقت درباره انواع این سازها مطالعه کنید تا بتوانید ساز مناسب خود برای یاد گرفتن را انتخاب کنید. در بخش دوم به معرفی برترین سازهای ایرانی خواهیم پرداخت.
1- کیبورد (Keyboard)
کیبورد یا پیانو الکترونیکی، سازهای بسیار انعطاف‌پذیر و بدون دردسری هستند. این صفحه کلیدهای الکترونیکی، قادر به ایجاد طیف گسترده‌ای از صداها و آهنگ‌ها به همراه امکانات جانبی هستند. هم‌چنین کیبورد به دلیل سادگی یادگیری، در بین کودکان کم سن و سال نیز محبوب است.
تفاوت اصلی بین کیبورد و پیانو در این است که صدا در کیبورد به صورت الکترونیکی تولید می‌شود و البته قابل حمل نیز است.
این ساز معمولاً برای کاربران خانگی، مبتدیان و سایر کاربران غیر حرفه‌ای طراحی شده است. یادگیری نواختن کیبورد مزایای مشابه یادگیری نواختن پیانو را دارد. هم‌چنین مهارت‌های تمرکز، حافظه و مهارت های حرکتی را تقویت می‌کند.
کیبورد یک ساز الکترونیکی ساده و قابل حمل است.
2- پیانو (Piano)
پیانو را برخی مادر سازها می‌نامند. پیانوهای مدرن دارای 36 کلید سیاه و 52 سفید است که در کل 88 کلید ساخته شده است. پیانو برای اولین بار در حدود سال 1700 میلادی اختراع شد و برای بسیاری از انواع موسیقی از جمله کلاسیک، جاز، سنتی و… مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نوازندگی پیانو منبع خوبی برای تسکین استرس است و فرصت‌های کافی برای تقویت عزت نفس را فراهم می‌کند.
نواختن پیانو جدای از موسیقی، تمرینی برای افزایش مهارت‌های فیزیکی و ذهنی محسوب می‌شود. این ساز تمرکز، پشتکار و بیان عاطفی افراد را توسعه می‌دهد. هم‌چنین بسیار آرامش‌بخش و جذاب برای یادگیری است.
پیانو یکی از کامل ترین سازهای جهان است.
3- فلوت ریکوردر (Recorder)
فلوت ریکوردر اولین ساز بادی مناسب برای شروع است. این ساز بیشتر برای یادگیری ساده و ارزان موسیقی غربی مورد استفاده است. جالب است بدانید تولید فلوت ریکوردها قرن‌ها متوقف شده بود و از قرن 20 مجددا آغاز شد. برای مبتدیان، این نوع فلوت ابزاری بسیار کارآمد برای شروع است. یک مزیت رایج دیگر آن عدم نیاز به یک مربی حرفه‌ای برای یادگیری تکنیک‌های پیچیده است.
یادگیری ساز فلوت ریکوردر برای افراد مبتدی بسیار آسان است
4- گیتار کلاسیک ( Classical Guitar)
گیتار کلاسیک یک ساز با تعداد استاندارد 6 سیم است. یادگیری نواختن گیتار برای داشتن اعتماد به نفس و رشد اجتماعی بسیار عالی است. با یادگیری این ساز می‌توانید تمرکز، حافظه و احساسات خود را تقویت کنید. گیتار به دلیل قابلیت اجرای انواع آهنگ‌های پاپ در بین جوانان بسیار محبوب است. با یادگیری گیتار می‌توانید در بین دوستان و اقوام خود بدرخشید.
گیتار جزو محبوب‌ترین و پرطرفدارترین سازهای جهان است.
درام (Drum set)
درام‌ها از خانواده سازهای کوبه‌ای هستند و قدیمی‌ترین شکل سازها هستند که در اشکال و اندازه‌های متنوعی وجود دارند. آن‌ها با استفاده از ابزارهای مختلف نظیر چوب‌های مخصوص یا دست نواخته می‌شوند. برخی از درام‌ها قابل تنظیم هستند در حالی که برخی دیگر قابل تنظیم نیستند. انواع طبل‌ها با ایجاد لرزش صدا ایجاد می‌کنند. هم‌چنین با ترکیب سنج‌های فلزی صداهای مختلفی از این ساز قابل تولید است.
نواختن درام می تواند نا امیدی و استرس را تسکین دهد.
یادگیری این ساز شما را به چالش می‌کشد تا کارهای پیچیده را به قسمت‌های قابل کنترل مغز واگذار کنید. نکته یادگیری این ساز در مورد زمان‌بندی و هماهنگی است که نوازنده را مجبور می‌کند در لحظه کنونی باشد و تمرکز خود را به حداکثر برساند.
نواختن درام باعث کاهش استرس می‌شود.
6- گیتار الکتریک (Electric Guitar)
گیتار برقی یک ساز رشته‌ای است. گیتار الکتریک معمولاً دارای 6 رشته است اما بعضی اوقات می تواند تا 12 رشته نیز داشته باشد. گیتارهای الکتریکی کمی راحت‌تر از گیتارهای آکوستیک نواخته می شوند. سیم‌های آن کمی سبک‌تر هستند. کاسه ساز کمی نازک‌تر است. طراحی ساده‌تر و نازک‌تر گیتار الکتریک باعث شده این ساز نسبت به گیتار آکوستیک برای مبتدیان راحت‌تر باشد.
گیتار الکتریک قابلیت‌های بیشتری نسبت به گیتار معمولی دارد.
7- ویولن (Violin)
ویولن یک ساز رشته‌ای است. به طور معمول، ویولن چهار رشته دارد و معمولاً با کشیدن کمانی روی رشته‌های آن اجرا می‌شود. ویولن‌ها آلات موسیقی مهمی در انواع مختلف ژانرهای موسیقی از جمله جاز، کانتری، راک و موسیقی پاپ هستند. برای موسیقی‌دانان مشتاق، یادگیری ویلن نوازی در صدر بسیاری از لیست‌ها قرار دارد. از مزایای یادگیری این ساز بهبود هماهنگی، تمرکز و نظم و انضباط است.
نوازندگی ویولن باعث افزایش زیاد تمرکز انسان می‌شود.
8- گیتار بیس (Bass Guitar)
گیتار باس (یا گیتار بیس) یک ساز زهی است که از لحاظ ظاهری و ساختمانی به گیتار برقی شبیه است اما دارای گردن و مقیاس طولانی‌تر و چهار تا شش رشته است. اگر از توانایی‌های موسیقی خود مطمئن نیستید، گیتار باس ابزار مناسبی برای شروع کار است. با یک گیتار معمولی، نوازندگان اغلب مجبورند آکورد (گرفتن چند نت به صورت همزمان) طولانی را حفظ کنند. با این حال، در گیتار باس، می توانید آهنگ‌های بیشتری را فقط با نت‌های تکی اجرا کنید. این باعث می شود نوازندگان مبتدی راحت‌تر باشند.
یکی از مزایای یادگیری گیتار باس، امکان هم‌نوازی با اغلب گروه‌های موسیقی است. این ساز به نوعی می‌تواند مکمل بسیاری از گروه‌ها باشد و جذابیت صدای خروجی گروه را به شکل خوبی افزایش دهد.
نوازنده گیتار باس حرفه‌ای اصولا راحت‌تر جذب گروه‌های موسیقی می‌شوند.
نواختن گیتار باس یا هر ساز موسیقی دیگری نوعی لذت خاص را ایجاد می‌کند که زندگی شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این موضوع برای زندگی اجتماعی، زندگی شخصی، سلامتی، توانایی ذهنی و سایر بخش‌های زندگی شما مفید است.
گیتار بیس می‌تواند با بسیاری از سازهای غربی هم‌نوازی داشته باشد.
9- ساکسیفون (Saxophone)
ساکسیفون ارتباط نزدیکی با ساز کلارینت دارد. به طور معمول از فلز برنج ساخته می‌شود و دقیقاً مانند کلارینت از طریق دمیدن هوا به داخل آن نواخته می‌شود. ساکسیفون که در سال 1840 توسط آدولف ساکس اختراع شد، بیشتر در موسیقی کلاسیک، راهپیمایی ها و گروه‌های نظامی و موسیقی جاز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نواختن هر ساز موسیقی به شما امکان می‌دهد تا جنبه خلاقانه شصخیت خود را ابراز کنید.
ساکسیفون به دلیل داشتن طیف گسترده‌ای از پویایی و صدای انعطاف‌پذیر، برای این منظور مناسب است و به شما امکان می‌دهد احساسات زیادی را منتقل کنید.درمجموع 9 نوع مختلف ساکسفون وجود دارد. 4 نوع محبوب آن عبارتند از: سوپرانو، آلتو ، تنور و باریتون.
ساکسیفون نماینده اصلی موسیقی جاز است/
پخش موسیقی ساکسیفون مهارت شنیداری شما را بهبود می‌بخشد و می توانید تفاوت بین طیف‌های مختلف صداها را پیدا کنید. هم‌چنین، در شناسایی الگوهای منطقی که در ریاضیات و علوم وجود دارد، نقش دارد.
10- فلوت (Flute)
فلوت صدای خود را از جریان هوا در یک دهانه تولید می‌کند. هنگامی که نوازنده سوراخ‌های مختلف روی بدنه ساز را باز یا بسته می‌کند، صدا تغییر می‌کند. فلوت‌های مبتدی اغلب از برنج یا نیکل ساخته شده اند. در حالی که متخصصان از فلوت‌های نقره، طلا و حتی گاهی فلوت‌های پلاتین استفاده می کنند. فلوت‌های چوبی صدایی بم ایجاد می‌کنند در حالی که فلوت‌های نقره‌ای صدای تیزتر ایجاد می‌کنند.
یادگیری فلوت چقدر طول می‌کشد؟ یادگیری سازهای خانواده فلوت از سازهای رشته‌ای یا کیبورد آسان‌تر است. زیرا یادگیرنده می‌تواند پیشرفت بیشتری در آن‌ها داشته و در درس اول بتوانند سه نت را یاد بگیرند. این وسیله ساز همه کاره است و در گروه های موسیقی کلاسیک، جاز و مدرن مورد استفاده قرار می‌گیرد. پخش فلوت آرامش‌بخش است و هماهنگی و تمرکز را بهبود می‌بخشد.
ویولن در زمان نواختن معمولاً روی شانه چپ قرار می‌گیرد
ویولن (به فرانسوی: violon) ساز زهی و آرشه‌ای است. ساز ویولن کوچک‌ترین عضو سازهای زهی-آرشه‌ای است. اصالت ساز ویولن به کشور ایتالیا بر می‌گردد. برای نواختن معمولاً روی شانهٔ چپ قرار می‌گیرد و با آرشه که در دست راست نوازنده است نواخته می‌شود.
کوک سیم‌های ویولن از زیر به بم به ترتیب: می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم).
اصوات سیم‌های مجاور نسبت به یکدیگر فاصله پنجم درست را تشکیل می‌دهند. در این وسعت صدا ویولن قادر است تمام فواصل کروماتیک و کوچک‌تر از آن را اجرا نماید.
خرک (در جلو)، گریف (جسم سیاه‌رنگ در عقب) و سیم‌های ویولن این ساز از ۵۸ قطعه مختلف ساخته می‌شود. وزن آن در حدود ۴۰۰ گرم می‌باشد.
ویولن در زمان نواختن معمولاً روی شانه چپ قرار می‌گیرد و با آرشه که در دست راست نوازنده‌است نواخته می‌شود. کوک سیم‌های ویولن از زیر به بم به ترتیب عبارتند از: می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم).
از زمان اختراع اولین ویولن توسط گاسپارو برتولتی تا الان بیش از سه قرن می‌گذرد
تاریخچه‌ای از ساز ویولن
ساز ویولن در اروپا به قرن ۹ میلادی برمی‌گردد. برخی می‌گویند که ساز ویولن تکمیل شده‌ی ساز رباب است و از کشور‌های عربی آمده است.
تاریخ شناسان می‌گویند ساز ابتدا دارای یک سوراخ بر روی بدنه بوده، ولی رفته رفته این سوراخ حذف شده و سازی با سه سیم، سرآغازی برای ویولن تکامل یافته‌ی امروزی شده است. بعد از قرن ۱۱ در اروپا ساز ویولن تکامل یافته به طور وسیعی وجود داشت. اولین سازنده‌ی ویولن فردی به نام گاسپارو برتولتی ایتالیایی بوده است که او را مخترع این ساز نیز می‌نامند.
پس از آن شاگرد مشهور او به نام آندره آماتیبود را به عنوان بهترین سازنده‌ی ویولن در سطح جهان معرفی کردند که او هم پس از خود فردی به نام آنتونیو استرادیواری ایتالیایی را پرورش داد. تا به امروز در جهان کسی پیدا نشده که بتواند ویولن‌هایی به کیفیت و صدای خوب آمتونیو استرادیواری بسازد.
از زمان اختراع اولین ویولن توسط گاسپارو برتولتی تا الان بیش از سه قرن می‌گذرد، ولی با این وجود با توجه به پیشرفت علم هنوز نتوانسته‌اند تغییری در ساختار این ساز به وجود آورند و رمز و راز‌های سازندگان قدیم را کشف کنند.
ساز ویولن کوچک‌ترین عضو سازهای زهی-آرشه‌ای است
ویولن از بخش‌های زیر تشکیل شده‌است :
آرشه: یا کمان ترکه‌ای چوبی است که رشته‌های موی دم اسب در طول آن کشیده شده و به دو سر آن ثابت شده‌است.
جعبه طنینی: (جعبه رِزونانس): جعبه‌ای است که از سه بخش صفحه روئی، صفحه زیرین و زوارهای دور تشکیل شده‌است. گریف، خرک و سیم گیر در این ساز از جنس چوب آبنوس (به دلیل استحکام بیشتر) می‌باشد.
دسته یا گردن: در واقع دنباله چوب آبنوس تکیه سیم هاست که محل انگشت گذاری نوازنده در قسمت بالای آن قرار دارد. نوازنده ویولن قادر است در تمام طول چوب آبنوس انگشت گذاری کند. انتهای دسته به جعبه کوچکی (جعبه کوک) ختم می‌شود که سیم‌ها در درون آن به دور گوشی‌های کوک پیچیده می‌شوند.
خرک: پلی‌ست بین سیم‌ها و جعبه طنینی. نقش خرک تقسیم راه سیم‌ها، نگه داشتن سیم‌ها با ارتفاع خاص برای عبور بر روی جعبه طنینی و انتقال ارتعاشات سیم‌ها به جعبه طنینی. در داخل جعبه طنینی استوانه چوبی کوچکی قرار دارد (تقریباً در زیر محلی که خرک قرار دارد)، که نقش آن انتقال ارتعاشات به صفحه زیرین ساز و مانعی در جهت عدم شکسته شدن صفحه روئی ساز از فشار سیم‌ها و خرک است.
گریف: از آبنوس ساخته شده و در طول دسته ویلن چسبیده‌است و تا میانهٔ جعبهٔ ساز ادامه دارد. گریف بخشی است که نوازنده با انگشت خود سیم را به آن می‌چسباند و به این ترتیب طول سیم را کوتاه می‌کند و نت‌های مختلف را می‌نوازد.
سیم گیر: از آبنوس ساخته شده و در فاصله اندکی از خرک تا آخر تنه ویولن کشیده شده‌است. با زهی از جنس روده یا پلاستیک یا سیم به دکمه‌ای که در قسمت پائین جدار تعبیه شده بند می‌شود.
سیم‌ها: سیم‌ها از جعبه کوچک سر ساز آغاز شده در طول چوب آبنوس تکیه‌گاه سیم‌ها ادامه یافته، از روی خرک عبور کرده و در سیم‌گیر مهار می‌شوند. سیم‌های ویولن قبلاً از روده گوسفند (زه) ساخته می‌شد. امروزه در سیم‌های بم‌تر، روی روده سیم فلزی نازکی می‌پیچند و در سیم‌های زیرتر از مفتول فلزی تنها استفاده می‌شود.
ویولن در زمان نواختن معمولاً روی شانه چپ قرار می‌گیرد
نحوه دست گرفتن ساز
بطور کلی ویولن در هنگام نواخته شدن با سه نقطه چانه، شانه و دست چپ در تماس است.هر یک از این نقاط بخشی از بار دست گرفتن ساز را به دوش می کشند. هرچند، نوازنده باید بتواند که ویولن را بدون کمک گرفتن از دست چپ و فقط با کمک گردن و شانه نگاه دارد.
شانه و گردن:
نوازنده نباید برای نگهداری ساز بر روی شانه چپ، آنرا بالا کشد. شانه باید در هنگام گرفتن ساز به همان وضعیت افتاده خود در حالت طبیعی بدن باقی ماند.طبیعی است اگر گردن نوازنده بلند باشد، او ناخودآگاه برای با تسلط گرفتن ساز،نیازمند بالا کشیدن شانه و یا خم کردن اضافی گردن خود به سمت پایین است.
البته اتخاذ هر یک از دو مورد فوق توسط نوازنده اشتباه است.
میزان بالا بردن دست چپ:
در حالت کلی، نوازنده باید دست چپ را تا جایی بالا برد که ساز و دسته آن امتدادی افقی با زمین پیدا کند.بهتر است ساز بگونه ای گرفته نشود که دسته و سرپنجه ساز به سمت زمین و یا برعکس آن نشانه گرفته شود. در حالت اول ستون مهرها به کشش بی مورد به سمت پایین می افتندهمچنین در این حالت، به علت خمودگی نوازنده، تنفس او مشکل تر می گردد.در حالت دوم نیز به مهرهای گردن در جهت معکوس فشار وارد می گردد.
انواع ویولن
دو نوع ویولن وجود دارد:
ویولن آکوستیک: همان نوع از ویولن که بسیار مرسوم است و بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ویولن آکوستیک
ویولن الکتریک: این نوع ویولن به یک خروجی الکتریکی صدا مجهز است که اولین بار در سال ۱۹۲۰ توسط استاف اسمیت در موسیقی جاز و بلوز مورد استفاده قرار گرفت. طراحی ظاهری آن‌ها غیر سنتی است و برخی از آن‌ها ممکن است تعداد بیشتری سیم نسبت به آکوستیک داشته باشند.
ویولن الکتریک
سیگنال‌های ویولن الکتریک همانند گیتار الکتریک بر اثر پردازش‌های الکترونیکی، برای بدست آوردن صدای دلخواه بوجود می‌آید. در ویولن‌های الکتریکی معمولا از پیکاپ‌های مغناطیسی و یا فیزوالکتریک استفاده می‌کنند که در پیکاپ‌های مغناطیسی لازم است رشته‌های ویلن از جنس یک عنصرحاوی آهن باشند.
سازندگان ویولن :
از اولین سازندگان ویولن می‌توان به گاسپارو برتولتی ایتالیایی نام برد، که در برخی موارد وی را مخترع این ساز می‌دانند. از شاگردان مشهور گاسپارو برتولتی آندره آماتی بود که او هم بهترین سازنده ویولن در سطح جهان یعنی آنتونیو استرادیواری ایتالیایی را پرورش داد. تا کنون کسی در جهان پیدا نشده که نه تنها بتواند هنر او را تکمیل نماید بلکه قادر نبوده ویولنی بسازد که از حیث زیبایی و صوت بتواند با ویولن‌های آنتونیو استرادیواری برابری نماید.]
تاکنون بیش از سه سده از اختراع اولین نمونه ویولن توسط گاسپارو برتولتی می‌گذرد و در این مدت با وجودی که کشفیات جدیدی در علوم فیزیک و شیمی نموده‌اند نه تنها نتوانسته‌اند در ساختمان ویولن تغییری بدهند بلکه از رموز کار سازندگان قدیم نیز چیزی درک نکرده‌اند.
